Cây Sâm Bố Chính

Sâm bố chính là một loài cây có hình dạng giống cây nhân sâm, tuy nhiên công dụng của loài cây này lại không giống nhân sâm. Cây thuốc này có công dụng chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm.

Tên khoa học: Abelmoschus sagittifolius (Kurz) Merr.

Tên khác: Hibiscus sagittifolius Kurz, Hibiscus abelmoschus L. Cây Sâm bố chính còn có tên gọi khác là Sâm thổ hào, Sâm báo, Nhân sâm Phú Yên.

Thuộc họ Bông (Malvaceae).

Mô tả hình dáng cây sâm bố chính

Sâm bố chính là cây thân thảo. Cây mọc đứng một cách yếu ớt, có khi dựa vào các cây xung quanh, cao chừng 1m hay hơn. Rễ có màu trắng nhạt hay vàng nhạt, nhiều rễ có hình người trông rất giống nhân sâm. Vì vậy mọi người có gọi là củ sâm bố chính.

Lá cây Sâm bố chính mọc so le, có cuống dài. Lá ở gốc có hình bầu dục không xẻ, lá giữa và lá ngọn xẻ 5 thuỳ hình dải, cuống lá ngắn hơn phiến, có lông.

Hoa của nó màu hồng hay nâu đỏ, có pha ít màu vàng, mọc riêng lẻ ở nách lá. Quả có hình trứng nhọn, có 5 mảnh vỏ phủ lông ở cả mặt trong lẫn mặt ngoài. Hạt màu nâu, hình thận.

Cây này ra hoa vào tháng 6-7.

Sâm bố chính có chất gì

Theo GS. Đỗ Tất Lợi, trong rễ Sâm Bố Chính chứa khoảng 30 – 45% là chất nhầy và tinh bột.

Nghiên cứu của PGS TS Trần Công Luận đã ghi nhận thêm rất nhiều thành phần hóa học có trong rễ cây Sâm Bố Chính: Phytosterol, Coumarin, Acid béo, Acid hữu cơ, Đường khử và Hợp chất uronic. Lipid là 3,96%, chủ yếu là các chất acid myrisric, acid stearic, acid palmitic hay acid oleic,… Protein là 1,26g %. Tinh bột là 15,14 %. Chất nhầy là 18,92 %. Còn có 11 loại acid amin, 13 nguyên tố vi lượng.

Tác dụng của cây Sâm bố chính

Sâm bố chính được phối hợp với các vị thuốc khác để chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm. Y học dân gian cho rằng sâm bố chính là một vị thuốc bổ, thông tiểu tiện, điều kinh, chữa sốt, bệnh phổi và bạch đới.

Theo Dược điển Việt Nam, tác dụng của sâm bố chính là bổ khí, bổ huyết, giảm ho, trừ đờm. Chủ trị các chứng: Cơ thể suy nhược, hư lao, ăn ngủ kém, thần kinh suy nhược, hoa mắt, chóng mặt, ho, viêm họng, viêm phế quản.

Một nghiên cứu cho thấy các chất chiết xuất từ hạt và lá của Sâm bố chính có hoạt tính chống oxy hóa đáng kể. Và có thể dùng như chất ức chế gốc tự do. Cây có hoạt tính kháng khuẩn vừa phải chống lại một số chủng vi khuẩn. Chiết xuất này cũng thể hiện hoạt động chống tăng sinh chống lại hai dòng tế bào ung thư ở người. Đó là ung thư biểu mô tuyến trực tràng và u nguyên bào võng mạc.

Một nghiên cứu khác cho thấy điều trị bằng chiết xuất Sâm bố chính trong 2 tuần làm tăng tín hiệu insulin qua trung gian thụ thể. Do đó, Sâm bố chính được đề xuất như một liệu pháp hổ trợ có khả năng hữu ích cho bệnh nhân đái tháo đường đề kháng insulin. Cũng có thể sử dụng trên những đối tượng muốn tăng độ nhạy cảm với insulin.

Cách dùng Sâm bố chính

Rễ sâm bố chính thường được đào vào các tháng 11-12 và tháng 1-2.

Rễ sau khi đào về có nhiều cách chế biến khác nhau:

• Cách 1: cắt bỏ thân ở trên, cạo sạch vỏ ngoài, ngâm nước vo gạo một đêm, vớt ra để khô nước đồ cho chín rồi phơi nắng hoặc sấy cho thật khô.
• Cách 2: đào rễ về cắt bỏ thân cạo sạch vỏ ngoài, ngày phơi đêm sấy cho thật khô.
• Cách 3: đào rễ về, cắt bỏ thân và rễ con, rửa sạch ngâm vào nước phèn chua hai ngày hai đêm (cứ 10 kg rễ dùng 300g phèn chua tán nhỏ, hoà tan vào nước lã). Rửa sạch rồi phơi nắng hay sấy khô.

Liều lượng dùng Sâm bố chính chưa xác định, thường dùng với liều 6-12g hay hơn.

Bài thuốc từ Sâm bố chính

Chữa sốt nóng, khát nước, ra mồ hôi

Dùng Sâm bố chính 20g, thục địa 30g, nhục quế 3g. Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Thuốc bổ khí huyết

Dùng Sâm bố chính 30g, hoài sơn, đương quy, ý dĩ sao, mỗi vị 15g, hồi đầu 12g. Làm thành viên với mật ong hoặc keo mạch nha, dùng mỗi ngày 15-20g.

Trẻ em gầy còm xanh xao, hay đi lỏng, lỵ kéo dài

Sâm bố chính sao chín 25%, hoài sơn sao chín 30%, ý dĩ sao chín 20%, hạt sen sao chín 15%, bạch chỉ sao chín 10%. Các vị đem tán nhỏ, rây bột mịn, cho uống với nước đường hoặc trộn với đường đun chảy. Trẻ em trên 10 tuổi, ngày dùng 4-10g.

Lưu ý

Người có thể trạng hư hàn phải tẩm nước gừng, sao kỹ.

Sâm bố chính là một loài cây có ngoại hình giống Nhân sâm nhưng tác dụng của nó thì hoàn toàn khác. Sâm bố chính được phối hợp với các vị thuốc khác để chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm. Những thông thin trong bài viết có tính chất tham khảo. Khi muốn sử dụng Sâm bố chính để chữa bệnh, ban cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

Nguồn tham khảo:

• Gul MZ, Bhakshu LM, Ahmad F, Kondapi AK, Qureshi IA, Ghazi IA. Evaluation of Abelmoschus moschatus extracts for antioxidant, free radical scavenging, antimicrobial and antiproliferative activities using in vitro assays. BMC Complement Altern Med. 2011 Aug 17.
• Liu IM, Tzeng TF, Liou SS. Abelmoschus moschatus (Malvaceae), an aromatic plant, suitable for medical or food uses to improve insulin sensitivity. Phytother Res. 2010 Feb.
• Đỗ Tất Lợi. Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam.
• Dược điển Việt Nam.

Xem thêm: I Danh Y Việt I Sức Khoẻ I Sản Phẩm I Tư vấn I